Tijdens het Gala van het Nederlands Theater op het Nederlands Theater Festival zijn de VSCD Toneelprijzen uitgereikt. De prijzen voor de meest indrukwekkende vrouwelijke dragende rol (Theo d’Or) en mannelijke dragende rol (Louis d’Or) gingen naar respectievelijk Hadewych Minis voor haar rol in Girls & Boys van Toneelgroep Oostpool en Bram Suijker voor zijn rol in Trojan Wars van HNTjong & Het Nationale Theater.

Ilay den Boer: ‘Het niet-weten is de mooiste plek waar je als theatermaker met je publiek kan uitkomen’ 

Een aantal keer verontschuldigt theatermaker Ilay den Boer zich tijdens het gesprek: ‘Als ik hier eenmaal over begin te praten, hou ik niet meer op. Je moet me echt stoppen.’ Den Boers enthousiasme en bedrevenheid is aanstekelijk, als hij vertelt over zijn theaterproject Salomonsoordeel, waarvoor hij ter voorbereiding negen maanden werkte bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Salomonsoordeel werd door de Nederlandse Toneeljury geselecteerd als een van de beste voorstellingen van het afgelopen seizoen.

Het idee ontstond toen Den Boer in een azc werkte en hij zich realiseerde wat de onzekerheid over de asielprocedure bij de mensen daar teweegbracht. Het frustrerende was, legt hij uit, dat hij die onzekerheid niet kon wegnemen: ‘Ik vind dat mensen in die procedure recht hebben op antwoorden, maar ik kwam erachter dat ik er zelf ook niet veel van begreep. Dus ik dacht: ik ga kijken of ik antwoorden kan vinden. Met die simpele vraag begon het eigenlijk: hoe werkt dat eigenlijk, zo’n asielprocedure?’

Omdat zijn collega’s bij het azc hem geen sluitende antwoorden konden geven en internet al helemaal meer verwarring dan verheldering bood, belandde Den Boer in 2020 bij de IND. ‘Ik realiseerde me dat ik van alles vind van ons asielbeleid, maar geen benul had hoe zo’n beleid tot stand kwam. Als je bedenkt dat die procedure er ook namens mij is, via de democratisch gekozen overheid, dan vind ik dat ik me er ook mee mag bemoeien. Ik ben als burger dan immers medeverantwoordelijk.’

Vervolgens, lacht Den Boer, is het project ‘volledig uit de hand gelopen’. Hij solliciteerde bij de IND en werd aangenomen, allemaal in volle openheid over zijn voornemen er een theatervoorstelling op te baseren. Na een korte opleiding kon hij aan de slag als hoor- en beslismedewerker. ‘Dan zit je ineens in de positie dat je concreet verantwoordelijkheid moet nemen voor een besluit. En dan blijkt het zoveel complexer te zijn dan ik ooit had kunnen bedenken. Het liefst had ik gezegd: het is een slecht systeem of een fantastisch systeem, maar aan beide zijden is dat een naïef standpunt.’

Den Boer zag zich geconfronteerd in een ethische tweespalt toen hij zich realiseerde dat hij de asielaanvraag van zijn goede vriend Hassan, die hij eerder had leren kennen op het azc en wiens aanvraag was afgewezen, zelf waarschijnlijk ook zou hebben afgewezen. ‘Terwijl de kennis die ik over hem had als vriend maakte dat ik wel degelijk wist dat zijn verhaal waar was en hij in zijn thuisland zijn leven niet zeker is. Maar als vriend gelden anderen waarden, en kom je tot andere verhalen en omstandigheden dan wanneer je als ambtenaar iemand interviewt. Ik heb daar geen oordeel over: beiden zijn subjectief en waar tegelijk, het perspectief van de vriend is even gerechtvaardigd als dat van de ambtenaar. Ik heb de voorstelling inmiddels 135 keer gespeeld, maar daar word ik nog steeds duizelig van en daarom blijf ik dit verhaal ook vertellen: omdat ik er maar niet uit blijf komen.’

In Salomonsoordeel legt hij, samen met Hassan en zijn IND-mentor Peter, verslag van zijn bevindingen en legt hij zijn toeschouwers dezelfde vraagstukken voor, waarop uitvoerig gereflecteerd wordt. De afgelopen twee jaar speelde hij Salomonsoordeel zowel in uitgebreide versie, als in uitgeklede huiskamervarianten. Hij speelde openbare voorstellingen en besloten versies, onder andere voor overheidsmedewerkers, groepen ongedocumenteerden, zelfs voor de jongerentak van Forum voor Democratie.

Bij de IND is de voorstelling inmiddels vast onderdeel van het opleidingstraject van hoor- en beslismedewerkers. ‘Ik heb nu voor het eerst echt het gevoel dat mijn werk onderdeel is van een wezenlijk veranderproces. Ik geloof erin dat juist door deze positie in te nemen – dus er niet met een gestrekt been in te gaan, maar door vragen te stellen en gedegen research te doen – je tot verandering kan aanzetten. Daarbinnen kunnen je superkritisch zijn, we leggen elkaar het vuur aan de schenen en zijn het heel vaak niet met elkaar eens, maar we gunnen elkaar het licht in de ogen.’

De Toneeljury noemt Salomonsoordeel ‘een belangrijke ethische denkoefening die je actief uitdaagt voorbij te gaan aan reflexen van makkelijke antwoorden en snel oordelen. Nuance is voorwaardelijk om de complexiteit van het vraagstuk te begrijpen.’ Den Boer, daarover: ‘Ik wil op een punt komen waarin iedereen het even niet meer weet. Er zijn tientallen verschillende perspectieven en ze zijn allemaal even waar, maar geen ervan is de oplossing. Dus hoe dan wel? Het niet-weten is de meest vruchtbare grond die er bestaat. Het is de mooiste plek waar je kunt uitkomen als theatermaker met een groep mensen. Want als je het even niet meer weet, kun je gaan nadenken. Zonder wezenlijke twijfel kun je geen besluiten nemen over zoiets wezenlijks.’

Daria Bukvić: ‘Als we zwaar geweld de wereld uit willen hebben, zullen we het met elkaar moeten hebben over toxische mannelijkheid’ 

Regisseur Daria Bukvić was al lang op zoek naar een geschikt moment om met actrice Hadewych Minis te werken. Toen ze stuitte op de monoloog Girls & Boys van de Britse theaterauteur Dennis Kelly, wist ze meteen dat het moment was aangebroken. ‘Dit stuk is voor haar geschreven.’

Ze stuitte een paar jaar geleden per toeval op de toneeltekst, in een boekwinkel in Londen. ‘Het stuk stond letterlijk op me te wachten, leek het, zoals het in de etalage stond uitgestald. De auteur, Dennis Kelly, kende ik al maar het stuk zelf nog niet. Ik heb het gekocht en in mijn tas gestopt, maar pas maanden later ben ik het gaan lezen, in een hangmat in Kroatië. Na twee pagina’s wist ik al: dit moet ik gaan regisseren. En Hadewych moet het spelen. Een soort liefde op het eerste gezicht was het, maar dan met een toneeltekst.’

Girls & Boys begint als een vrolijke romcom van een vrouw wier leven haar tegemoet lacht, maar ontwikkelt zich tot een gitzwart drama waarin geweld en vrouwenhaat centraal staan. De voorstelling werd met meerdere vijfsterrenrecensies binnengehaald en Hadewych Minis werd voor haar acteerprestatie genomineerd voor een Theo d’Or, de belangrijkste toneelprijs voor vrouwelijke acteurs. De Toneeljury noemt de voorstelling in het juryrapport een ‘regelrechte mokerslag’, die het publiek ‘happend naar adem’ achterlaat.

Waarom ze meteen aan Hadewych Minis dacht in die hangmat? ‘Simpel: ik vind haar de beste acteur van haar generatie. En ik had nog nooit een tekst gelezen waarin een vrouw van die leeftijd – midden veertig – centraal staat en haar vervolgens zo sterk – brutaal, vrolijk, sexy – neerzet. Zo had ik een vrouw van die leeftijd nog nooit in een stuk zien praten. Bovendien gaat het over thema’s waarvan ik wist dat Hadewych zich ermee bezighoudt: over vrouwen en de wereld om hen heen, en hoe we verhalen kunnen vertellen die onze posities bevorderen en inspireren. Toen ik haar de tekst mailde was ze meteen enthousiast: het is een verhaal dat verteld moet worden.’

De repetitieperiode noemt Bukvić fantastisch, maar ook zwaar. ‘We zaten de hele tijd met z’n tweeën zo diep in die thema’s, dat we ons regelmatig echt uit dat zwarte gat moesten trekken. Dat was een zware opgave: hoe gaan we er zelf niet mentaal aan onderdoor?’ Een andere zoektocht was hoe ze balans vonden tussen lichtheid en zwaarte. ‘De eerste helft in een complete komedie, en dan switcht het in één zin ineens naar een totale tragedie. De sleutel om die allebei goed over het voetlicht te brengen, is het feit dat deze vrouw méér is dan alleen slachtoffer. Daarom moesten we juist haar brutaliteit en humor uitlichten, ontdekten we. Dat is nodig om ervoor te zorgen dat ze in de tweede helft meer is dan het slachtoffer dat de man van haar maakt. Daar gaat het uiteindelijk om: haar leven is meer dan het verhaal dat door de man is bepaald.’

Al haar voorstellingen zijn ook altijd ‘stiekeme afrekeningen met het narratief dat alle klassiekers ons in onze hoofden prenten’, zegt Bukvić. In Othello was dat het idee dat zwarte mannen witte vrouwen zouden vermoorden uit jaloezie. Dennis Kelly rekent nu af met het idee (‘dat ontstaan is doordat we al bijna 2500 jaar Medea opvoeren’) dat kindermoord aan vrouwen wordt gekoppeld. ‘Ik merk nog altijd dat ik, zelfs wanneer ik met intellectuele en begripvolle mannen praat, me nog altijd ga verontschuldigen of indekken op het moment dat ik het thema geweld koppel aan gender. Terwijl eigenlijk alle statistieken aantonen dat het zware geweld op deze wereld wordt gepleegd door één soort mensen en dat zijn de mannen. Ik zou willen dat vrouwen zich door het zien van deze voorstelling gesteund voelen, en dat mannen niet in een kramp schieten van ik-ben-niet-zoals-al-die-mannen, of ja-maar-niet-alle-mannen. Het gaat niet over jou persoonlijk maar over het systeem waar we met z’n allen in gevangen zitten, en waar ook mannen slachtoffer van zijn. Het feit dat ik het heb over mannelijkheid betekent niet dat ik jouw man-zijn aanval. Ik zou het prettig vinden als mensen zich daar meer bewust van worden. Want als we zwaar geweld de wereld uit willen hebben, zullen we het met elkaar moeten hebben over mannelijkheid en het voortdurende gevaar dat toxische mannelijkheid voor de wereld oplevert.’

Vandaag maakte Stichting De Theaterdagen, organisator van Amsterdam Fringe Festival, Nederlands Theater Festival, NTF Pro en NTFjong, bekend dat Farnoosh Farnia is per 1 oktober aangesteld als de nieuwe artistiek leider van Amsterdam Fringe Festival. Zij volgt hiermee Aukje Verhoog op, die het festival vijf edities heeft geleid.

Gesprekken met theatermakers uit de juryselectie: Micha Wertheim over zijn online voorstelling Niemand anders.

door: Sander Janssens

“Theater irriteert mij.”

De BNG Bank Theaterjury maakt vandaag de nominaties voor de BNG Bank Theaterprijs over het seizoen 2020-2021 bekend. De vier genomineerden zijn: Zarah Bracht / Productiehuis Theater Rotterdam met Being wrong and how to admit it, Annica Muller met Yogi Anni, Nastaran Razawi Khorasani/KOBE met Songs for no one, Onyx & Ivory / DOX /Paradiso Melkweg Productiehuis met Anne Fay’s Reaspora. Vorig jaar werden JEZEBEL van Cherish Menzo en Oorlog & Vrede van Kim Karssen en Florian Myjer beide producties van Frascati Productiehuis al genomineerd.

De BNG Bank Theaterprijs 2021 gaat naar de beste voorstelling van de seizoenen 2019/2020 en 2020/2021. De winnaar ontvangt een bedrag van € 45.000 als bijdrage aan een nieuwe voorstelling of de herneming van de winnende voorstelling. De prijs wordt uitgereikt op de BNG Bank Theater Middag op 3 september aanstaande tijdens het Nederlands Theater Festival 2021 in Theater Bellevue te Amsterdam. Hier presenteren ze zichzelf en hun werk aan de sector. Na deze presentaties maakt Mat Meijs, secretaris van het BNG Cultuurfonds, de winnaar van de BNG Bank Theaterprijs 2021 bekend.

Juryrapporten van de nominaties over seizoen 2020-2021:

Being wrong and how to admit it | Zarah Bracht/Productiehuis Theater Rotterdam
UIT HET JURYRAPPORT: ‘Met de monoloog Being Wrong and How to Admit it, maakte Zarah Bracht een voorstelling die de actualiteit inhaalde. We zien een politica die haar excuses moet maken ‘omdat er dingen misschien niet helemaal goed zijn gegaan’. Bracht zet met de keus voor actrice Kirsten Mulder een soms sympathieke, maar vooral krachtige draaikont neer. Zoekend, declamerend en dansend beweegt ze over het podium. In een woordenstroom als een spoken word optreden vuurt ze al haar twijfels en vragen op het publiek af. Opgezweept en meegevoerd door een duet van twee drummers die de almaar tegensprekende stemmen in het hoofd van de politica vormgeven. Want is dit haar schuld of geeft ze het publiek slechts wat ze willen? Zo ontspint ze de wereld van verantwoordelijkheid en goedpraterij in de westerse politiek en de corporate bedrijfstakken. Maar ook die van de eenzame mens die probeert het juiste te doen.’

Yogi Anni | Annica Muller
UIT HET JURYRAPPORT: ‘In psychedelisch lycrakostuum en met yogamat onder de arm vuurt theatermaker Annica Muller in onvervalst Amerikaans-Engels het publiek aan met sappig internetyogajargon. ‘Yogi Anni’ ontsluit de wereld van de mindful Instagram fitgirls vol humor en zelfspot. In deze uitgesproken solo lijkt theatermaker Annica Muller het publiek op afstand te houden, maar langzaamaan komen er meer barstjes in het kunstmatige internetpersonage. Muller neemt de kijker mee in haar verslaving en de psychische problemen die schuilgaan achter het gepolijste voorkomen van Yogi Anni. Hiermee doet ze een poging het publiek te leren hoe ze zich staande moet houden in een wereld die in brand staat. De krachten en de valkuilen van yoga worden blootgelegd en ook hier ligt verslaving op de loer. Een zeer knappe prestatie hoe Muller gevoelige en persoonlijke verhalen onderbrengt in een energieke festivalvoorstelling.’

Songs for no one | Nastaran Razawi Khorasani/KOBE
UIT HET JURYRAPPORT: ‘In Songs for no one neemt Nastaran Razawi Khorasani je mee in het leven van twee Iraanse kinderen. Om de beurt worden een jongen en een meisje geïnterviewd. De vertaling van het Farsi lezen we op hun eigen projectiescherm. De verhalen van de kinderen zijn herkenbaar maar schetsen tegelijkertijd een leven in censuur. Een leven waarin je voortdurend op je woorden moet letten, woorden uit popmuziek geknipt zijn en films een kortere speelduur hebben dan op IMDB staat vermeld. Razawi Khorasani weet op aangrijpende wijze een beeld te geven van het leven in een Islamitische dictatuur door de ogen van twee kinderen die hardop dromen. De penibele situatie van de kinderen, hun ergernissen en grenzeloze ambities weet Razawi Khorasani  op indrukwekkende wijze te verbeelden in haar performance met muziek van Jimi Zoet en beelden van Peter van Til. Door de lichte toon van de gesprekken en verkwikkende nieuwsgierigheid wordt de voorstelling ondanks het thema nooit te zwaar. Razawi Khorasani etaleert in Songs for no one haar kwaliteiten als maker, performer en ook interviewer. ‘

Anne-Fay’s Reaspora | Onyx & Ivory / DOX / Paradiso Melkweg Productiehuis
UIT HET JURYRAPPORT: ‘In een simpel maar doeltreffend decor van gaasdoek ontvouwt zich een verhaal dat soms verteld en dan weer gezongen wordt met ondersteuning van filmbeelden van broer Felix Kops. Als in een roadmovie trekken filmische stillevens en prachtige natuurbeelden voorbij. Anne-Fay vertelt met spoken word en songs een confronterend en soms pijnlijk verhaal over hoe het is om een kind te zijn van een witte en een zwarte ouder, het gedeelde koloniale verleden en de sporen die dat tot op de dag van vandaag (in ons allen) heeft achtergelaten. Zo krachtig als Anne-Fay is wanneer ze zingt, zo kwetsbaar en vol vragen is ze wanneer ze vertelt. Ze vraagt zich hardop af hoe ze als niet direct zichtbaar zwarte vrouw, het zwarte perspectief in beeld en verhaal kan brengen en of ze die ruimte wel in mág nemen. Ze heeft geen antwoorden, alleen haar geleefde werkelijkheid als bi-culturele vrouw in een wit dominante samenleving. De voorstelling, afgesloten met een bekend Surinaams liedje, schetst wat voor emotionele rollercoaster Anne-Fay’s Reaspora is. Een zeer grote prestatie en smaakt naar meer.’

Anne-Fay’s Reaspora is ontwikkeld tijdens reizen naar Curaçao, Aruba, Ghana en Suriname. Op zoek naar familiegeschiedenis en de geboortegrond van haar voorouders. In Nederland werd een album opgenomen en toerde ze met twee muzikanten langs poppodia en de zomerfestivals. De theaterversie van Anne Fay’s Reaspora is een slow cooker die de vorm van een theatraal concert heeft gekregen.

BNG Bank Theater Stimuleringsprijzen
In 2020 kreeg BNG Bank Theaterprijs noodgedwongen een andere vorm. Te veel voorstellingen werden door de corona-maatregelen niet gemaakt of kregen de kans niet om getoond te worden. De jury koos ervoor om de prijs niet uit te reiken aan de maker van de beste voorstelling, maar om de prijs in drie stimuleringsprijzen van elk € 15.000 op te delen. Via een ‘open call’ kregen jonge makers de kans om een plan op ‘anderhalve meter’ in te dienen.

De drie BNG Bank Theater Stimuleringsprijzen 2020 zijn uitgereikt aan (alle drie te zien tijdens NTF 2021):
Nastaran Razawi Khorasani – Absent Voices (nu: Songs for no one), Sonja & Hendrik – DORP (nu: Om de hoek woont een struik), Marte Boneschansker – BLOOS de mannen.

De BNG Bank Theaterprijs jury 2021 bestaat uit:
Miel van Teijlingen (voorzitter), Carole van Ditshuyzen, Mark Fischer, Lieke Hillebrand, Milone Reigman, Jolanda Spoel, Jolie Vreeburg.

BNG Bank Theaterprijs
De BNG Bank Theaterprijs is in het leven geroepen ter stimulering van jong theatertalent tot 35 jaar, en is met een bedrag van 45.000 euro de grootste theaterprijs van Nederland. De winnaar kan met het bedrag de winnende voorstelling hernemen voor een tournee langs Nederlandse theaters en/of het investeren in een nieuwe productie.

Het BNG Cultuurfonds kiest voor een actieve aanpak van het stimuleren van jong talent. De BNG Bank Theaterprijs wil graag fungeren als springplank voor de meest veelbelovende theatermakers die op deze manier binnen het Nederlands Theater Festival extra aandacht krijgen. Alle theatermakers tot 35 jaar die met een voorstelling op tournee zijn in Nederland kunnen bij verrassing voor de prijs worden genomineerd.

Voorgaande winnaars van de BNG Bank Theaterprijs zijn: Karlijn Kistemaker (2019), Eline Arbo (2018), Nineties Productions (2017), Eva Line de Boer (2016), BOG. (2015), Schwalbe (2014), Sadettin Kırmızıyüz (2013), Joeri Dubbe (2012), Ilay den Boer (2011), Sanja Mitrović (2010), Leen Braspenning (2009), Daniëlle van de Ven en Joëlke Sanderse (2008), Laura van Dolron (2007) en Keren Levi (2006).

De Nederlandse Toneeljury: ieder jaar selecteert zij de tien (of elf, of twaalf) beste voorstellingen van het theaterseizoen. Geen sinecure, want er wordt in de Lage Landen fantastisch theater gemaakt. Toch lukt het ieder jaar. En krijgt de Toneeljury steevast lof, verbazing en kritiek over zich heen. Wie zit er eigenlijk in de Toneeljury? En wat is voor hen de noodzaak van theater? We vroegen het hen.

 

 

Zojuist berichtten de media dat Joop Mulder, oprichter en artistiek directeur van Terschellings Oerol, in de nacht van vrijdag op zaterdag is overleden. Joop was met recht de vader aller zomerfestivals; de bevlogen, oer-sympathieke kroegbaas die van een klein kunstenaarsinitiatief begonnen in 1982 een wereldvermaard festival wist te maken.

Joop Mulder wàs Oerol. Oerol was voor honderdduizenden bezoekers aankomen op de vrijdagmiddag en dan in de verte Joop Mulder al op de kade zien staan. Een hartelijke hand, een joviale groet en dan snel een fiets uitzoeken om tien dagen te genieten van zijn unieke festival. Reed je met Joop over het eiland dan zwaaiden eilandbewoners, artiesten en bezoekers hem toe en stopte de auto keer op keer voor praatjes en complimenten.

In 2016 uitten de Nederlandse acteurs hun dankbaarheid door Joop te onderscheiden met de ACT Award. Manoushka Zeegelaar Breeveld en Mike Libanon reikten de Award aan een zichtbaar ontroerde Joop uit.

“Joop biedt het comfort van een podium waar we het experiment ten volle kunnen aan gaan, waar we overgeleverd zijn aan de grillen van het onbekende en ons daarmee voor uitdagingen zien gesteld die het hoogst haalbare met zich meebrengen: goede kunst maken en dat laten zien”, aldus de acteurs.

Ook de bezoekers waren dol op Joop, waarvan velen letterlijk met het festival opgroeiden. Sommigen vernoemden naar verluidt zelfs hun kind naar de festivalbaas, die een werkelijk onvoorstelbare hoeveelheid unieke voorstellingen uit binnen- en buitenland mogelijk heeft gemaakt en daarmee van onzegbare betekenis is geweest voor de ontwikkeling van het zomertheater, het locatietheater en de landschapskunst. Want wat Ritsaert ten Cate was voor het marge theater in Nederland, dat was Joop voor de zomerfestivals.

Het Nederlands Theater Festival werkte in 2018 voor het laatst met Joop, toen we op zijn aanraden de Russische performancekunstenaar en clown Slava Polunin naar Leeuwarden Culturele Hoofdstad haalden. En hoewel Slava zelf niet meer optrad, trok hij die avond toch weer zijn clownspak aan. Voor Joop. Want Joop gunde je alles.

In dankbaarheid en liefde denken we aan Joop. We wensen zijn familie en de collega’s van Oerol heel veel sterkte toe.

Regisseur, acteur en presentator Ursul de Geer is overleden. Ursul maakte in 2006 samen met Eric de Vroedt, Berthe Spoelstra, Monique van de Ven en Eric Antonis deel uit van de jury van het Nederlands Theater Festival, dat toen nog los stond van de Toneeljury. Later keerde hij op verzoek van harte tijdelijk terug in de jury om een vrij gevallen plek in te vullen.

Ursul toonde zich een betrokken jurylid die de afgelopen 15 jaar een belangrijke vriend en sparring partner bleef voor het Nederlands Theater Festival. Zijn voorstelling De Aanslag, genomineerd voor de Toneelpublieksprijs, was een van de grotere publiekssuccessen op het festival in 2011.

Ursul hield hartstochtelijk veel van het toneel en bedankte op het eerbetoon dat onlangs voor hem werd georganiseerd in Internationaal Theater Amsterdam de mensen voor en achter de schermen met heel zijn hart. Als een kind kon hij genieten van het theater. Hij was soms kritisch, altijd uitgesproken en had een groot gevoel voor humor. Hij belde wanneer hij zich ergens druk over maakte en nam altijd de telefoon op wanneer je zijn mening nodig had.

Hij was een trouw bezoeker van het Gala van het Nederlands Theater. Al reserveerde Ursul nooit kaarten, je kon er zeker van zijn dat hij hoe dan ook toch piekfijn gekleed zou komen opdagen. Twee weken geleden spraken we hem voor het laatst. ‘Jullie hoeven geen plek meer voor mij vrij te houden’, zei hij nog.

Een groot toneelman is niet meer. Wij zullen hem ontzettend missen.