De staat van het theater door Alida Dors
1 september 2022
De Staat van het Theater – Alida Dors / Theater Rotterdam
[tekst]
I
Collega’s, vakgenoten, theaterliefhebbers,
Sisters, vrienden en bondgenoten,
Your silence will not protect you … me, or us.
Dat is de reden waarom ik ook nu de mic oppak.
Vandaag open ik het Nederlands Theater Festival met deze Staat van het Theater.
En wil ik het hebben over een sector die moet bewegen.
Laat me jullie uitnodigen voor deze dans. Samen zoeken we de balans.
Die dans zal niet zonder wrijvingen en ongemakken gaan. Maar dat is noodzakelijk voor groei.
Laat me jullie eerst iets vertellen over de theatertraditie waar ik in sta. Hiphop: grondwaarde van mijn werkpraktijk. Mijn bronnen komen uit de hiphop. Mijn dans- en theatertaal staan in die traditie, en mijn leiderschap is erdoor gevormd. Hiphop, waar iedereen welkom is die beweegt vanuit urgentie. Hiphop, waar kleuren, disciplines en generaties elkaar ontmoeten en versterken.
Ik ben geschoold in de Cypher – de cirkel, hart van een community, hart van de hiphop.
De kring die ieder uitnodigt te communiceren op de manier die je het beste past, aangemoedigd door de energie van de groep, de opzwepende muziek van de drummers of DJ, wat de Cypher maakt tot een creative meeting of bodies and minds.
De Cypher; een plek waar nieuwe stijlen worden ontwikkeld, technieken worden aangescherpt en odes worden gebracht aan de fundamenten van de cultuur.
You don’t have to qualify to cypher, you just do it,
The circle is a place for everyone, from beginners to high-level dancers,
You just enter the cypher and dance.
Ik werk vanuit crew mentality – een ander fundament van hiphop. Crew, team, family.
In een crew doe je soms een stapje naar voren en soms naar achteren, altijd ter support van de groep als geheel en het gezamenlijke doel. Gelijkwaardige samenwerking tussen verschillende generaties en culturen, dát maakt een crew, maakt een crew dope. Dat is de kracht van multiperspectiviteit. In een crew zorg je voor elkaar en mag je van elkaar leren. Each one teach one!
Dankzij hiphop, een van de invloedrijkste kunststromingen van de laatste 40 jaar, sta ik in een eeuwenoude traditie; die van de Afrikaanse diaspora. De waarden van de Cypher en de crew neem ik mee, overal waar ik ben. En ik geef ze door, overal waar ik kom en aan iedereen waarmee ik werk.
Laat me jullie uitnodigen voor deze dans. Samen zoeken we de balans.
Ik begin met een shout-out naar mijn sisters!
Mijn verhaal is als dat van velen van jullie, als ‘kind van migratie’, als onderdeel van de Afrikaanse diaspora. Onze lijnen lopen via Afrika, Brazilië, West-Indië en Suriname naar Lissabon, Barcelona, Parijs, Brussel, Bergen op Zoom, Utrecht en Groningen. In mij komen verschillende lijnen samen die, voor zover ik weet, langs de kusten van Barbados, door de binnenlanden van Suriname lopen, naar Klaaskreek waar vrijgevochten slaafgemaakten zich vestigden. En die lijn loopt verder door de steden Nickerie en Paramaribo naar Amsterdam, naar Rotterdam. Met trots vertel ik jullie, tot hoever mijn lijnen teruggaan, tot hoe diep mijn wortels reiken.
Sisters, onze positie was nooit vanzelfsprekend.
Ons verhaal is een verhaal van ondanks maar ook dankzij. Van It was all a dream naar The sky is the limit. Onze sector is in beweging, een nieuwe machtsbalans dient zich aan. Laat met jullie drie tips geven, als ik zo brutaal mag zijn: mandaat, mandaat, mandaat. En de bonustip: passie.
En alhoewel de struggle nog niet voorbij is: laten we dit moment vieren!
Laten we vieren waar we zijn. Wat we doen. Wie ons dragen.
Laten we de verhalen vieren waarin wij allang elkaars hoofdrollen vervulden en ook de bijrollen met liefde aannamen. Verhalen waarin zowel onze magic als alledaagsheid centraal staan. Laten we vieren dat we van vroeger tot nu nog steeds samen bewegen.
Laat me jullie uitnodigen voor deze dans. Samen zoeken we de balans.
Sisters, ze zeggen “Never beg for a seat when you can build your own table.”
Ik heb nooit afhankelijk willen zijn van een systeem dat voor anderen is gemaakt en waarin wij slechts de functie vervullen om de status quo in stand te houden.
Daarom heb ik met mijn tools mijn eigen huis gebouwd. Ik bouwde een hiphophuis. En daarna nog een. Ik bouwde een gezelschap. En boy wat heb ik lekker gegeten aan my own table: food for the soul en food for thought.
En toch koos ik ervoor om mijn zelfgebouwde huis te verruilen en een kunsttempel te bewonen. Niet omdat ik het directeurschap van een gevestigd instituut beschouw als de enige definitie van succes, maar omdat ik zo op mijn manier wil bijdragen aan verandering.
Ik kies ervoor om van binnenuit aan het systeem te werken.
En ik neem mijn stoelen mee. Omdat ik nieuwe gasten aan tafel wil uitnodigen.
Als directeur van Theater Rotterdam weet ik dat een huis niet automatisch een thuis is voor iedereen. Ik ken de reflex om de deur altijd op een kier te houden. Om op mijn hoede te zijn voor mooie woorden of goede intenties.
Ik investeer in mensen die een ander pad hebben gevolgd en dachten dat dit nooit een plek voor hen zou zijn. En ik faciliteer het conflict bij mij aan tafel. Want alleen door ontmoeting, dialoog en debat komt meerstemmigheid echt tot stand.
Sisters, Ik vind het belangrijk om mijn radicaliteit te rijmen met een wereld waarin we ons allemaal kunnen ontplooien. Die wereld is een work in progress; ik ben een bouwer, dus blijf ik bouwen.
Sisters,
Als crew hebben we verschillende strijders nodig, met ieder een eigen stijl.
Een shout-out aan jullie!
We doen het samen.
Breng je vreugde,
Breng je teleurstelling, want wij zijn er.
Breng je lach,
Breng je briljante brein.
Breng je esthetiek,
Breng je bronnen,
Deze sector heeft je nodig. Op alle fronten in alle hoeken en gaten. Ook al lijkt het er soms niet op. Ook al stuit je tegen onbegrip en op fobieën van de ander. Wij zijn hier.
Our goal is bigger than to fight ignorance.
We voelen de noodzaak te maken. We voelen de noodzaak ons verhaal te vertellen.
We bouwen ieder op onze eigen manier aan een sector waarin radicale gelijkwaardigheid the only way is. Maar niet ten koste van jezelf, nooit ten koste van jezelf.
Het zal jullie opvallen dat we vandaag in de minderheid zijn. Dat vandaag niet al mijn sisters aanwezig zijn. Een aantal zusters ervoor kiest om niet naast mij te staan, achter mij te staan of in de zaal te zitten. Dat komt doordat deze sector verslindt. Deze sector kan pijn doen, deze sector kan je blesseren. Het doet mij wat wanneer ik zie dat mijn zusters geblesseerd raken. Deze sector is niet veilig. Daarom zijn er zusters die dit podium, dit systeem, deze sector niet langer willen erkennen. Daarom zijn ze vandaag niet hier en hebben sommigen zelfs de sector verlaten.
Dus strijdt nooit ten koste van jezelf. Selfcare first, fix je support system door middel van sisterhood en bondgenootschap.
I need you, we need you to chip in. In your own time, in your own way… and get paid!
Sisters, Wij staan op de schouders van reuzen – degenen die ons voorgingen, het pad effenden en inspireerden.
En we hebben de support van een jonge generatie theatermakers van kleur die een honger heeft naar kennis van degenen die hen voorgingen. Ik put hoop uit hun activisme.
Hun creativiteit, hun lach, hun kritische blik en toewijding,
One of us equals many of us.
One of us equals many of us.
II
Het intermezzo van stilstand bood tijd voor reflectie. Reflectie maant ons tot beweging.
Corona heeft onze sector grondig door elkaar geschud. Een deel van het publiek zoekt nog steeds zijn weg terug naar de theaterzalen. Een ander deel wordt nu pas herkend als waardevol. Makers en medewerkers bevinden zich in kwetsbare situaties. Veerkracht is eindig. Veel van onze problemen waren er al langer, maar de pandemie legde ze haarscherp bloot.
De ongelijkheid binnen de sector werd schreeuwend duidelijk. Verschillen werden uitvergroot – tussen grote gezelschappen en kleine ensembles, vaste medewerkers en freelancers. Freelancers met netwerk binnen het bestel en zonder.
We moeten constateren dat het trickle down-effect van middelen niet op alle plekken voor vruchtbare grond heeft gezorgd.
Het is tijd om te ploegen.
Tijdens de lockdowns verkenden we nieuwe manieren van presenteren, en leken we even een ander publiek te raken. Maar we lijken terug bij af. Zoveel mensen voelen zich in onze sector opnieuw niet welkom.
Het is tijd om te bewegen.
Vergeet mij niet, schreeuwt een maker. Vergeet mij niet schreeuwt de sector. En terug is de productiedrift. De overvolle programmering. Allemaal in survival mode. Technici, producenten, marketeers.
Het is tijd om te kiezen.
Zo onveilig onze werkplekken. #metoo. #metoo.
Het is tijd om te luisteren.
Het is tijd om je kop uit het zand te trekken en te luisteren. Gewoon luisteren.
Werkgeluk neemt af, leegloop, uitholling, en vervlakking.
Er zijn mensen omgevallen en niet meer terug op hun benen gezet.
Het debat stokt, over ons, over inclusie, over grensoverschrijdend gedrag, door de reflex “eerst grip op de situatie krijgen”
Nog even, nog even en dan… en dan wat? Terug naar wat?
Het was niet goed genoeg. We kunnen beter, zouden beter moeten weten.
Het is juist nu tijd voor verandering!
We moeten bewegen.
Behoud heeft zijn plaats, maar niet omdat ‘we het hier nou eenmaal zo doen’.
Reproductie van de status quo vertraagt en sluit uit. Ik stel vragen bij het niet bevragen van de norm. Tektonische platen botsen, de fundamenten verschuiven. De canon wordt ter discussie gesteld. Aannames moeten worden bevraagd: wat is kwaliteit, wat professionaliteit, wie wordt gehoord en welke verhalen geven we voorrang?
Het is tijd om ongehoorde verhalen en processen op de voorgrond te plaatsen zodat we de achterstand inhalen en de kloof overbruggen.
We dienen kritisch te kijken naar de productiedwang en prestatiecijfers die ons als sector in de tang houden. We moeten anders gaan programmeren. Ons meer gaan committeren aan lokale partijen en behoeften.
En soms moet er gewoon plaats gemaakt worden, omdat…
We moeten bewegen.
Vol overgave.
Dat zal soms wringen en pijn doen. Ook bij mij. Dat doet het al heel lang. Het zal voor sommigen even minder gezellig zijn. Maar dat kan het wel weer worden.
Als we luisteren naar het ritme en samen dansen.
Laat me jullie uitnodigen voor deze dans. Samen zoeken we de balans.
[Muzikaal intermezzo]
Vrouwen, inclusief de sisters from another mister, laat me mij tot jullie richten. Eenieder van ons, de een meer dan de ander, weet hoe het is om te bewegen in een systeem dat niet per se voor ons is gemaakt. Wie anders dan wij kunnen verandering afdwingen?
Eenieder van ons, de een meer dan een ander, weet hoe het is om gereduceerd te worden tot object van de male gaze. Wie anders dan wij zal dit doorbreken?
Eenieder van ons, de een meer dan de ander, weet hoe het is om niet mee te mogen doen met de jongens, de mannen, the good old boys.
Uitgesloten, geen seat at the table, geen zekerheid, geen herkenning, geen erkenning. Niet gezien, niet gehoord, niet voor jou, niet zo boos, niet zo luid, niet zo zuur, niet voor jou, wel voor mij, niet begrepen, niet bewezen, niet vanzelfsprekend, niet … niet … niet … jij bent niet niet niet, niet niet niet … een van ons.
Wie anders dan wij zullen moeten werken aan … een nieuw wij?
Wie anders dan wij moeten onze mond opendoen wanneer er grenzen worden overschreden?
En wie, eenmaal aan de top, kan de deur openzetten voor de volgende … vrouw.
En daarom deze shout-out naar al mijn sisters from another mister.
Een oproep aan alle vrouwen in deze sector:
Onze crew heeft medestrijders nodig: wees solidair en bouw mee.
III
Wij zij, wij zij, wij zij, dat we het hier nog over hebben! Denk ik, denkt u wellicht? En toch is er nog veel nodig… voor een Wij.
Mijn vraag is: wat gaan we doen?
Want ik wil dit onder handen nemen. Tradities bevragen en openbreken, keuzes maken en omzetten in concreet beleid in plaats van te blijven polderen. Daar is moed voor nodig, maar ook actie.
Het is nu investeren in ons als sector, in vernieuwde waarden, ongelijkheid aanpakken, herschikking van machtsstructuren. Zodat macht niet langer gericht is op dominantie, maar op het bieden van mogelijkheden en het laten groeien van mensen.
Daarvoor is meerstemmigheid nodig. Meer stelligheid.
Meerstemmigheid in verhalen en diversiteit aan vormen. Ik omarm meerstemmigheid, zonder de complexiteit ervan te ontkennen. Sommigen van ons, die op posities zitten waar zij zelden worden bevraagd, verwarren het diepe ongemak dat bij meerstemmigheid hoort met onveiligheid. Maar we zullen moeten oefenen met holding the space, ook als het schuurt en ongemakkelijk wordt.
Wennen aan dat ongemak aan tafel. Om in dat gesprek een nieuwe Wij vorm te geven.
Waarde collega’s, laat mij jullie een vraag stellen: op welke plekken in jullie organisatie zou het pijn doen als daar een ander type kennis met vol mandaat mag zijn? Mag doen, mag geven, mag duwen, mag leren, mag struikelen, mag twijfelen?
En wie staan er dan met een lerende, nieuwsgierige houding als support omheen? Waar sta jij? Zou je een medestander kunnen zijn?
Durf je spraakverwarring toe te laten?
En durf je de consequenties van dat gesprek te omarmen?
Durf je bij “zo doen wij dat altijd hier”-reflexen te bewegen en gehoor te geven aan een ander voorstel?
Durf je cynische roddelaars te wijzen op hun onwenselijke gedrag en ze aan te sporen hun huiswerk te doen?
Zou je …
Durf je …
Kun je een medestander zijn?
Wil je werken aan een Wij in Wording?
Nu en voor de toekomst.
Want stel jezelf de vraag: zijn wij goede voorouders voor onze toekomstige collega’s? Zijn wij de reuzen op wiens schouders zij dan staan?
Ik ben hoopvol en strijdvaardig. We kunnen dit doen, we gaan dit doen, want het is tijd. Het gaat op momenten pijn doen en dat is ok. Er is een beweging gaande die niet te stoppen is.
On a positive note, ik zie ook overal organisaties en makers bezig met verandering en het bevragen van tradities. Ik zie collega’s die anders met hun publiek communiceren en die nieuwe werkprocessen omarmen, die het hokjesdenken loslaten en de grenzen tussen disciplines laten vervagen, die er werk van maken om het theater werkelijk inclusiever te maken.
Ik zie bijvoorbeeld een jonge generatie van Zwarte theatermakers, verenigd in The Need for Legacy, die zich inspant om verhalen uit de Nederlandse theatergeschiedenis die uit ons geheugen dreigen te verdwijnen, zichtbaar te maken.
Een nieuw wij, een Wij In Wording. Daar hebben we elkaar voor nodig. Zij aan zij schouder aan schouder.
Processen zullen onwennig zijn, nieuw zijn. Anders lopen dan men gewend is. Dat is inherent aan de nieuwe cultuur die we samen zoeken, aan het Wij dat we nog moeten worden. Samen doen vraagt om gemeenschappelijke inspanning. And staying with the trouble. Staying with te trouble!
There is no other way.
Your silence will not protect you, me or us!
Credits
Band: Alvin Lewis, Yoran Vroom, Yariv Vroom
Dansers: Nicole Geertruida, Liza Panjoel
Formations:
Aisa Winter, Aminata Cairo, Aruna Vermeulen, Chantelle Rodgers, Dionne Verwey, Esther Duysker, Nicole Geertruida, Romana Vrede, Jolanda Spoel
Angelique van Beckhoven, Chelsea Pachito, Davy Pieters, Dayna Martinez Morales, Eve Hopkins, Eylül Akinci, Jetty Mathurin, Liza Panjoel, Milone Reigman, Peggy Olislaegers, Zarah Bracht
Anne Sollie, Ariah Lester, Bryan Druiventak, Chris Keulemans, Dalton Jansen, Dean Bowen, Erik Whien, Henry O’Tawiah, Honey Eavis, Jappe Groenendijk, Maurice Dujardin, Melih Gençboyacı, Roxy Verwey