Wat, wie en waarom? Een gesprek met Casper Vandeputte.

Kun je uitleggen waarom jullie voor Nietzsche hebben gekozen? Waarom is hij zo spannend?

‘Ik leerde het werk van Nietzsche kennen toen ik net studeerde. Ik stond voor het eerst op mezelf en zijn denkbeelden sloten perfect aan op mijn situatie. Want Nietzsche zegt eigenlijk: maak je los van alles en iedereen en kies je eigen weg. De waarheid bestaat niet. Dat was een geweldige openbaring. Zijn werk stimuleert je om buiten jezelf te treden en jezelf te bevragen. Wat doe ik omdat het me is aangeleerd? En wat doe ik omdat ik het zelf wil? En zijn idee dat alles wat wij ervaren, door onszelf bedacht is, is enorm bevrijdend als je het toelaat. Het leidt tot de ultieme vernietiging en wedergeboorte. Het betekent dat je helemaal de baas bent van je eigen leven. Maar in andere passages beweert hij weer het tegendeel: de vrije wil bestaat niet. Dat is geweldig.’

‘Als de waarheid niet bestaat, dan delen we geen feiten met elkaar en dan kom je terecht in een feitenvrij discours waarin iedereen zijn eigen waarheid heeft.’

‘Maar als je Nietzsches filosofie extrapoleert van het particuliere naar het maatschappelijke dan wordt het een afgrijselijk recept voor een keiharde, gewelddadige samenleving. En je kunt Nietzsche voor heel veel dingen gebruiken. Hij is omarmd door Indiase goeroes, feministische stromingen, en door nationaalsocialisten. Wat hebben die gemeen? Dat ze, net als Nietzsche zelf, kritiek uiten op de gevestigde orde. Maar als politici hem omarmen en in hun grootheidswaan denken dat ze de persoonlijke bevrijdingsfilosofie kunnen toepassen op de hele samenleving, dan leidt dat er meestal toe dat vrijheden worden beknot en de maatschappelijke cohesie verdwijnt. Want als de waarheid niet bestaat, dan delen we geen feiten met elkaar en dan kan de overheid bepalen wat de waarheid is. Of we belanden in een feitenvrij discours waarin iedereen zijn eigen waarheid heeft en dan verdwijnt de samenhang in de maatschappij. Vergeet niet: Nietzsche heeft altijd gezegd: kom niet bij mij aan voor antwoorden of levenslessen, ik zeg alleen maar wat er niet deugt.’

En toen gingen jullie een voorstelling maken.

‘Ja. We wilden weten hoeveel wij durfden te slopen van onze bestaande zekerheden en wat er dan van je overblijft. Kun je je eigen menselijkheid ontstijgen?’

Hoe hebben jullie dat aangepakt?

‘We wilden geen verhaal. Want, zoals Nietzsche zegt, verhalen maken dingen behapbaar terwijl niets behapbaar is. Dus we besloten geen personage met een verhaal neer te zetten. De tekst bestaat uit losse fragmenten die samen een onlogisch, ritualistisch geheel vormen waarin speler en publiek samen ervaren hoe alle zogenaamde waarheid wegvalt. De fysieke handeling is opzettelijk losgemaakt van de tekst. Vincent put zichzelf fysiek uit terwijl hij maar blijft doordenken en doordenken. Je kunt het op een gegeven moment niet meer volgen, dus je laat het maar over je heen komen. Het risico is natuurlijk dat een voorstelling dan te ontoegankelijk en elitair wordt, maar mensen vertellen ons dat ze op een gegeven moment geen woorden meer horen. In plaats daarvan voelen ze zich uitgedaagd om hun eigen waarden los te laten en boven hun eigen menselijkheid uit te stijgen. In ieder geval werden ze er diep door geraakt.’

‘Ik dacht dat ik het niet mocht zien terwijl het er wél was.’

Wat opvalt is dat jouw voorstellingen machtsverhoudingen fileren en geweld tonen, zoals in de reeks The Family. Kun je uitleggen waardoor jouw theatrale koers is bepaald?

‘Ik ben opgevoed in een omgeving van verhalen, literatuur en psychoanalyse. Er werd voorzichtig omgegaan met heftige emoties. Daardoor kreeg ik een fascinatie voor heftige dingen. Ik dacht dat ik het niet mocht zien terwijl het er wél was. Die fascinatie is gebleven. Dus als theatermaker vraag ik me altijd af: hoe krijg je het verhaal zover dat het gaat léven? Hoe kom je er op een rauwe manier in? Hoe creëer je samen met het publiek het theatrale ritueel? Bijvoorbeeld door acteurs samen met het publiek bier te laten drinken tijdens de voorstelling.’

Gebroeders Leeuwenhart
De gebroeders Leeuwenhart is de tweede voorstelling van Vandeputte die wordt getoond tijdens het Nederlands Theater Festival, als onderdeel van NTF-Jong. Het is een jeugdvoorstelling (8+) over twee broers. De sterke Jonathan zorgt voor de zieke Kruimel, die niet lang meer zal leven. Samen dromen ze over een fantasiewereld waarin ze avonturen beleven, kampvuren maken en rijden op hun eigen paard.

De gebroeders Leeuwenhart is – vergeleken bij eerder werk – een zachte voorstelling.

‘Het is een voorstelling voor een jong publiek. Ik vond het altijd een mooi boek, maar het is een heftig verhaal over ziekte en een jonge dood. De omgeving van de stervende jongen wil hem voordat hij sterft iets te laten meemaken, iets moois en iets groots. Zodat hij kan sterven als een volwaardig mens en niet alleen een jongen is die in bed ligt. En er zit een mooie parallel in de twee werelden want de ridders in het verhaal moeten zich ook verzoenen met de dood.’

‘Zodat hij kan sterven als een volwaardig mens en niet alleen een jongen is die in bed ligt.’

Tenslotte: Wat doet corona met ons, de mensheid en wat gaat het doen met kunst en kunstenaars?

‘Onze superrijke samenleving is door corona door de mand gevallen. Tijdens de epidemie werd opeens heel zichtbaar hoe we het publieke domein hebben uitgehold. Als je kijkt hoe leraren, zorgmedewerkers en kunstenaars worden behandeld, het gebrek aan beschermingsmaterialen. Dat toont aan dat de manier waarop we met de publieke voorzieningen omgaan, al jaren onder de maat is. Er is echt een politieke omwenteling nodig om het publieke domein te redden en weer op te bouwen.’

‘Tijdens de epidemie werd opeens heel zichtbaar hoe we het publieke domein hebben uitgehold.’

De pers over Immens en De gebroeders Leeuwenhart:

‘Formidabele tekst, grootse acteur. Een zinderende voorstelling die nabrandt als de kopstoot van een hooligan.’ – NRC over Immens

‘Deze Gebroeders Leeuwenhart is een prachtige voorstelling voor alle leeftijden, die vertelt dat je niet alleen moed nodig hebt om te vechten, maar ook om te sterven.’ – Elsevier over De gebroeders Leeuwenhart