Interview met de regisseur van LICHTER DAN IK: Olivier Diepenhorst
14 februari 2025

Olivier Diepenhorst: ‘Dit onderbelichte deel van de Indische geschiedenis moet zichtbaar worden voor een breed publiek’
Bijna altijd als je het woord ‘njai’ laat vallen, word je glazig aangekeken, is de ervaring van regisseur Olivier Diepenhorst. Tegelijkertijd, benadrukt hij, heeft bijna iedereen in Nederland die Indische wortels heeft, waarschijnlijk één of meerdere njais in de familie. ,,Vaak weten mensen dat zelf ook niet, omdat de geschiedenis er niet in geïnteresseerd was. Het mocht niet bestaan.”
Daar moet verandering in komen, vond hij, en daarom was hij – nadat hij op aanraden van actrice Esther Scheldwacht, die met het plan voor deze voorstelling kwam, het gelijknamige boek van Dido Michielsen gelezen had – meteen om: Lichter dan ik moest een theatervoorstelling worden. ,,Het is een verhaal dat verteld móét worden, om aan een breed publiek dit ongekende aspect van onze geschiedenis te belichten.”
Voor iedereen die nu met een glazige blik naar dit artikel zit te staren: een njai is oorspronkelijk een huishoudster, maar werd in Nederlands-Indië vaak gebruikt als concubine. Het boek van Dido Michielsen is een poging om haar eigen betovergrootmoeder Piranti, die een njai was, een geschiedenis te geven. Diepenhorst: ,,Ze heeft alleen een foto van haar en haar naam duikt af en toe op in een archief, maar dat mag geen reden zijn om haar verhaal niet te vertellen. Integendeel.”
De voorstelling, die door de Nederlandse Toneeljury werd geselecteerd als een van de twaalf beste voorstellingen van het afgelopen seizoen, gaat volgens hem over ,,een sterke vrouw, die haar eigen onafhankelijkheid opeist in een wereld die totaal gedomineerd wordt door mannen.” Toch eist ze het recht op om zelf haar keuzes te maken en haar eigenwaarde te behouden. ,,Daar betaalt ze een belachelijk hoge prijs voor: ze moet kindermeisje worden van haar eigen kind, zonder dat haar dochter weet dat zij haar moeder is, en krijgt haar daarna nooit meer te zien. En ondanks het feit dat ze het heel zwaar heeft gehad en zich in zeer onrechtmatige omstandigheden door het leven heeft moeten worstelen, heeft ze zich niet als een slachtoffer daarbij neergelegd.” In de theaterbewerking wordt het personage gespeeld door drie actrices met Indische of Indonesische wortels, van drie verschillende generaties. ,,Om te benadrukken dat Piranti ook voor veel meer vrouwen staat.”
Heeft hij zich nog afgevraagd of hij als witte man wel geschikt is om dit verhaal te regisseren? ,,Die vraag heb ik me van tevoren wel gesteld. Ik voelde sterk: volgens mij kan ik dit vakmatig heel goed regisseren, maar dan moet ik wel de juiste mensen om me heen verzamelen: bijvoorbeeld Esther die de bewerking maakte, erin speelt en sowieso mijn sparringpartner en partner-in-crime was. En natuurlijk Denise Aznam en Tara Hetharia, die samen met Esther de rol van Piranti spelen. Een groot deel van het artistieke team heeft ook Indische wortels, zoals lichtontwerper Yuri Schreuders en geluidsdesigner Mark van Bruggen, met wie ik sowieso vaak samenwerk.”
De toneeljury schrijft in het juryrapport: ‘Met veel respect en aandacht hebben de makers gebruiken van andere culturen over het voetlicht gebracht. Opvallend is bijvoorbeeld de rol die de batik doeken in het toneelbeeld hebben gekregen. Het is zonder meer ontroerend dat immaterieel erfgoed met zoveel respect voor de kunstvorm op het podium een plaats krijgt.’
Diepenhorst, daarover: ,,We wilden de acteurs niet zomaar traditionele batikgewaden aantrekken, het blijft natuurlijk theater. Toen kwamen we ontwerpersduo Guave (Romée Mulder en Myrthe Groot) op het spoor, die op een moderne manier werkten met traditionele, door vrouwen op Java gemaakte batik doeken.” Dat gebruik van batik was voor de makers een heel belangrijk aspect geworden, legt Diepenhorst uit. ,,Het is heel bijzonder handwerk, het duurt maanden om zo’n doek te maken en de patronen dragen elk hun eigen betekenis wat je weer doorgeeft aan nieuwe generaties. We hebben zelf ook een workshop gedaan, dus ik heb een idee van hoe ingewikkeld het is, hoeveel precisie erin zit. We wilden die traditie en het belang daarvan voelbaar maken, zonder dat het museaal zou worden.” Wat ook meetelt: bijna iedereen in Nederland kent batik wel, stelt Diepenhorst, maar vaak zijn de associaties die mensen erbij hebben vooral die grote bruine lappen in Indische restaurants. ,,Het is een soort folklore geworden, we wilden laten zien hoe rijk en kleurrijk het eigenlijk is, hoeveel meer daar achter steekt.’
Niet alleen werd Lichter dan ik geselecteerd als een van de beste voorstellingen, ook werd actrice Denise Aznam genomineerd voor een Colombina, de prijs voor beste vrouwelijke bijrol. De uitreiking is op 11 september tijdens het Gala van het Nederlands Theater op de slotavond van het festival. De Toneeljury zag in haar urgente vertolking ‘een pleidooi voor authenticiteit’. Volgens Diepenhorst verdient ze de prijs enorm. ,,Het is echt te gek dat ze die erkenning krijgt, ze is een waanzinnige actrice. En ik zie het ook als een eer voor de hele voorstelling, bijna als een nominatie voor alle drie de actrices, omdat ze die rol zo gezamenlijk vormgeven.”
Over nominaties gesproken, uit die andere voorstelling die Olivier Diepenhorst afgelopen seizoen regisseerde – Mamma Medea van Theatergroep Suburbia – werd ook een actrice genomineerd voor een toneelprijs: Charlie Chan Dagelet maakt kans op de Theo d’Or voor beste vrouwelijke hoofdrol, voor haar rol als Medea. ‘Zo onberekenbaar en intrigerend als Medea is, zo fascinerend en meeslepend is Dagelet in haar spel’, volgens de Toneeljury. Werken met Charlie Chan Dagelet was fenomenaal, volgens Diepenhorst. ,,Ze speelt heel vol en heel brutaal, maar draagt ook altijd een geheim met zich mee, waardoor je naar haar wilt blijven kijken. Ze kan op het randje van demonisch spelen, zonder waanzinnig te worden, en schakelt ogenschijnlijk moeiteloos tussen jonge pubermeisje en een gekwelde vrouw die een heel leven met zich meetorst. Dat lichte en doorleefde weet ze prachtig te verenigen.”
Lichter dan ik van Korthals Stuurman Theaterbureau is maandag 5 en dinsdag 6 september in ITA te zien tijdens het Nederlands Theater Festival. Klik hier voor meer informatie en kaarten.