Wat, wie en waarom? Een gesprek met Nina Spijkers

Nina Spijkers regisseerde met Laura H. van Toneelgroep Oostpool misschien wel een van de meest omstreden voorstellingen van het afgelopen theaterseizoen. De voorstelling is gebaseerd op het gelijknamige boek van Thomas Rueb over het leven van ex-Syriëganger Laura H.

‘Wat mij vanaf het begin fascineerde, was dat ik haar per sé wilde begrijpen’, vertelt Spijkers. ‘Ik had heel sterk de behoefte om een oordeel over haar te vormen, haar helemaal te doorgronden. Ik dacht: als ik maar weet wat haar motivatie is, of ik haar een dader of slachtoffer mag vinden. Op de een of andere manier voelde het comfortabeler om haar in een hokje te kunnen plaatsen.’

‘Wat mij vanaf het begin fascineerde, was dat ik haar per sé wilde begrijpen.’

Die neiging om haar te kunnen plaatsen, werd de insteek van de voorstelling. ‘Het gaat dus niet zozeer over wie Laura H. is, maar meer over waarom we dat zo graag willen weten.’ De voorstelling wordt daardoor volgens Spijkers ook universeler: ‘Het gaat niet alleen maar om dat specifieke verhaal, maar veel meer over hoe de wereld in elkaar zit. Onze behoefte om meteen oordelen te vellen, de illusie dat er één waarheid is en dat die waarheid überhaupt te vinden zou zijn. Dat heeft het maken van deze voorstelling mij echt geleerd: we willen heel graag dingen in zwart-wit zien, maar uiteindelijk bestaat alles uit grijstinten.’

De Nederlandse Toneeljury gaat daar in het juryrapport uitgebreid op in: ‘Nina Spijkers biedt in haar regie alle ruimte om de tegenstrijdigheden die in Laura’s karakter besloten liggen, tentoon te spreiden. Dat gebeurt in snedige dialogen en onverwacht verstilde, fysieke scènes.’ Met de voorstelling word je volgens de jury als toeschouwer geprikkeld om te ‘denken over onze hang naar waarheid en objectiviteit’.

Voorafgaand aan de première maakte de voorstelling veel los, zowel op sociale media als in Spijkers’ directe omgeving. ‘Ik zou willen zeggen dat het me niets deed, maar ik heb bijvoorbeeld daadwerkelijk een familielid dat ik sinds deze voorstelling niet meer spreek. Ik ben geschrokken van de hoeveelheid haat en de hoeveelheid aannames. Veel mensen dachten dat wij deze voorstelling zouden maken om Laura H. tot een soort nationale heldin te maken bijvoorbeeld. Terwijl het tegenovergestelde waar is.’

Ook in de zaal waren de reacties soms heftig. ‘Ik begrijp het ook: als je zelf al een bepaald perspectief hebt dan neem je dat per definitie mee de voorstelling in. Elke toeschouwer kijkt vanuit zijn of haar eigen perceptie. En dan kan ik nog zo sterk het idee hebben dat we een heel nauwkeurig bouwwerk aan verschillende perspectieven over het voetlicht brengen, iemand anders kan daar als ‘ie wil nog steeds de verheerlijking van Laura H. in zien.’

Vanwege corona werkte ze met een dubbele rolbezetting, zodat de kans op uitval van voorstellingen minimaal was: in de ene samenstelling speelden Jade Olieberg en Tim Olivier Somer de voorstelling, in de andere samenstelling waren dat Charlie Chan Dagelet en Kevin Schoonderbeek.

Dat repeteren met een dubbele cast was ‘hysterisch’, vertelt Spijkers. ‘Het was dubbel werk, maar niet in dubbele tijd. Erg intens en intensief dus. Maar het paste ook weer goed bij de voorstelling: juist omdat het gaat over verschillende perspectieven, was het interessant om twee perspectieven op de rol te hebben.’

Zelf heeft ze Laura H. bewust niet gesproken voorafgaand aan de voorstelling. ‘Ik wilde niet dat ik een loyaliteit naar haar zou voelen, dat ik beïnvloed zou worden op hoe we haar verhaal moesten vertellen. Het klinkt misschien onaardig, maar eigenlijk gaat de voorstelling ook veel meer over de ander – de toeschouwer – dan over haar, dus daarom had ik tijdens het maakproces ook niet de behoefte haar te ontmoeten.’

‘Normaal is het tof als mensen een mening vormen naar aanleiding van je voorstelling, maar nu was het gebrek aan mening, of in ieder geval aan één eenduidige mening, juist wat we wilden.’

Ondanks de heftigheid is Spijkers vooral heel blij met alle reacties die de voorstelling heeft losgemaakt. ‘Er waren ook mensen die helemaal ingelezen de zaal binnenkwamen, het boek hadden gelezen en echt zoiets hadden van: mij kun je niets meer vertellen over haar. En die kwamen er helemaal verward uit.’ Dat is precies wat ze wilde. ‘Normaal is het tof als mensen een mening vormen naar aanleiding van je voorstelling, maar nu was het gebrek aan mening, of in ieder geval aan één eenduidige mening, juist wat we wilden.’