Wie is wie… van de Nederlandse Toneeljury: Jelle van der Meulen
21 mei 2025
Ieder jaar selecteert De Nederlandse Toneeljury de meest indrukwekkende voorstellingen van het theaterseizoen. Wie zit er eigenlijk in de Toneeljury? En hoe kijken zij naar theater? Theaterprogrammeur Jelle van der Meulen, die dit seizoen toetrad tot de Nederlandse Toneeljury, wil in het theater vervoerd worden. ‘Je kan nog zo goed spelen, als het niet raakt heeft het geen zin.’
Theater is altijd in zijn leven geweest, vertelt Jelle van der Meulen (1989). Al vanaf de kleuterklas op de vrije school was hij toneel aan het spelen, als tiener zat hij bij een jeugdtheaterschool in zijn geboorteplaats Zutphen, Daar maakte hij, naar eigen zeggen, ‘superexperimentele, bizarre theatervoorstellingen’, waarmee ze toeschouwers heel bewust uit hun comfort-zone lokten. ‘Dat heeft me gevormd, ook later als kijker. Ik heb daar geleerd het experiment te waarderen.’
Aanvankelijk dacht hij dat hij cabaretier wilde worden en ging naar de Koningstheateracademie in Den Bosch. Daar ontdekte hij dat er zoiets bestond als muziektheater, waarin verhalen worden verteld door middel van theater en muziek. ‘Zonder veel verwachtingen heb ik toen auditie gedaan voor de opleiding Muziektheater aan het conservatorium van ArtEZ in Arnhem en werd ik aangenomen.’
Na een paar jaar als theatermaker te hebben gewerkt, richt hij zich inmiddels bij schouwburg De Harmonie in Leeuwarden volledig op zijn werk als programmeur. Twee werelden die volgens hem niet al te veel van elkaar verschillen: ‘Als programmeur ben je in mijn optiek ook een soort maker. Je creëert een context waarin je verhalen van anderen optilt. Zoals er iemand werkt aan een decor, lichtplan of een script, zorg ik voor de juiste bedding waarin een voorstelling valt. Alles wat een toeschouwer rondom een voorstelling meemaakt, is onderdeel van de totaalbeleving van een avond theater. Aan mij de taak om, uiteraard samen met het team van De Harmonie, een voorstelling op te tillen en daarmee een groter verhaal te vertellen.’
Wat vond je ervan dat je gevraagd werd voor de Nederlandse Toneeljury?
‘Allereerst natuurlijk supereervol. Ik bedoel, come on, het wel de Nederlandse Toneeljury waar we het over hebben, dat is gewoon heel stoer om onderdeel van te zijn. Ik vind het geweldig om met elkaar te praten over voorstellingen. Dat ben ik vanuit mijn werk als programmeur natuurlijk gewend, maar in de jury gaat het nóg wat scherper en dieper.
‘Het is waardevol om heel gedetailleerd over theater te praten. Je wordt geoefend in het herkennen van details en het verwoorden van je ervaring. Dat helpt mij in mijn werk ook weer.’
Zit je als jurylid anders in de zaal dan als schouwburgprogrammeur?
‘Enigszins. Als programmeur is de belangrijkste vraag: past deze voorstelling bij ons en levert het voor ons publiek iets op? Voor de jury zijn belangrijke vragen: wat betekent dit werk, hoe staat deze voorstelling in iemands oeuvre, wat zijn de ambachtelijke kwaliteiten van dit stuk? Als programmeur zoek je naar haakjes, als jurylid naar kwaliteit en betekenis.’
Als jury selecteren jullie de indrukwekkendste voorstellingen van het afgelopen seizoen. Wat is jouw definitie van ‘een indrukwekkende voorstelling’?
‘Voor mij is iets indrukwekkend als het iets teweegbrengt bij de kijker. Kunst kan niet bestaan zonder toeschouwers, dat geldt zowel voor een schilderij als een voorstelling. De waarde van kunst wordt toegekend in het hoofd en hart van degene die het ziet. Een goede voorstelling brengt mensen in beweging, heeft betekenis in iemands leven, ontroert of maakt iets los. Je kan nog zo goed spelen, als het niet raakt heeft het geen zin.
‘Maar voor mij kan dat zowel binnen groots opgezet totaaltheater of met een kleine, verstilde monoloog zijn. Een voorstelling die ik nooit zal vergeten is Fellini van regisseurs Ola Mafaalani en Ko van den Bosch bij het Noord Nederlands Toneel. Dat was zo overdonderend, er gebeurt te veel om tot je te nemen, het slokt je op en je rolt van verrassing in verrassing.
‘Maar aan de andere kant van het spectrum heeft een voorstelling als A Thing of Beauty van de Noorse mimetheatermaker Øystein Johansen me heel erg geïnspireerd. Dat was een kleinschalige monoloog op Festival Cement in Den Bosch: slechts één acteur met publiek daar heel dicht omheen. Juist die intimiteit en die eenvoud heeft bij mij veel impact gemaakt.’
De Toneeljury is ook verantwoordelijk voor de toekenning van de Theo d’Ors voor beste acteurs (x/v/m) en buigt zich dus ook over de beste acteerprestaties van het seizoen. Hoe beoordeel je dat?
‘Dat is moeilijk. Hoe beoordeel je zoiets onmeetbaars als een goede acteerprestatie? Dat is een enorme zoektocht. Wat ik zelf altijd mooi vind is transformatie: staat er echt iemand anders op het toneel? Ontwikkeling vind ik ook een belangrijke factor, dat een acteur niet anderhalf uur hetzelfde laat zien, maar meerdere registers opentrekt.
‘Maar wat ik ook heel belangrijk vind en waar we het vaak niet genoeg over hebben, is spelplezier. Ik wil heel graag zien dat er iets gebeurt tussen de mensen op de vloer, dat ze elkaar scherp houden en het publiek meenemen met hun spel.’
Als jurylid zie je door het seizoen ontzettend voor voorstellingen. Over welke trend in het theaterland ben je het meest enthousiast?
‘Waar ik heel blij van word is dat er steeds meer genre-overstijgend gewerkt wordt. Hokjes worden steeds minder belangrijk. Theater Rotterdam brengt theater en dans samen, Oostpool gaat volgend jaar een musical maken, NITE spreekt met Club Guy en Roni een hele nieuwe generatie aan met een mix van theater, muziek en dans dat rechtstreeks naar je hart grijpt.’
De selectie van meest indrukwekkende voorstellingen doet geregeld stof opwaaien. Wat hoop je dat er over jullie aankomende selectie wordt gezegd?
‘Dat het een goede afspiegeling van het complete theaterlandschap is: van de grote gesubsidieerde clubs en de vrije producenten, tot de zelfstandige makers die het experiment omarmen. Daarbinnen hoop ik dat we niet alleen de usual suspects meenemen, maar ook verrassen en ontregelen, met spannende keuzes. Mensen hoeven het er niet mee eens te zijn, maar kunnen het dan hopelijk alsnog terecht vinden.’